Đề án xây dựng chủ yếu tập trung vào các đối tượng tập đoàn kinh tế, tổng công ty nhà nước có quy mô lớn, hoạt động trong một số ngành như năng lượng, viễn thông, tài chính, công nghiệp,… Đây là những lĩnh vực quan trọng, có tính chất mở đường, dẫn dắt hướng tới xây dựng một nền kinh tế độc lập, tự chủ, bền vững.

Tiêu chí lựa chọn doanh nghiệp tham gia đề án là các doanh nghiệp có tổng tài sản (dự kiến trên 20.000 tỷ đồng) hoặc có kết quả tài chính ổn định (ROE cao hơn mức 6%), có khả năng mở rộng, tăng được thị phần (mức chiếm thị phần từ 30% trở lên), và được quản trị tốt trên cơ sở nguyên tắc OECD…

Theo đó, 7 doanh nghiệp đáp ứng những tiêu chí của đề án sẽ được thực hiện thí điểm đầu tiên, bao gồm: 3 doanh nghiệp thuộc lĩnh vực công nghiệp công nghệ cao (Viettel, VNPT, MobiFone), 2 doanh nghiệp thuộc lĩnh vực năng lượng tái tạo (Tập đoàn Điện lực EVN và Tập đoàn Dầu khí PVN), 1 doanh nghiệp thuộc lĩnh vực cảng biển và logistics là Tổng công ty Tân Cảng Sài Gòn, và Vietcombank thuộc lĩnh vực tài chính – ngân hàng.

Doanh nghiệp nhà nước chiếm nhiều tiềm lực của nền kinh tế

Mặc dù chỉ chiếm một tỷ lệ nhỏ trong nền kinh tế (gần 0,4% số lượng doanh nghiệp đang hoạt động có kết quả sản xuất kinh doanh) nhưng các doanh nghiệp nhà nước nắm giữ nhiều nguồn lực quan trọng của nền kinh tế (chiếm khoảng 26% tổng vốn sản xuất kinh doanh và hơn 24% giá trị tài sản cố định và đầu tư tài chính dài hạn của các doanh nghiệp đang hoạt động có kết quả sản xuất kinh doanh) và có thị phần đủ lớn để thúc đẩy nền kinh tế Việt Nam.

Về an ninh năng lượng quốc gia, các nhà máy điện thuộc các tập đoàn kinh tế nhà nước như Tập đoàn Điện lực Việt Nam, Tập đoàn Dầu khí Việt Nam chiếm khoảng 87% trong cơ cấu nguồn đặt. Về lĩnh vực xăng dầu, Tập đoàn Xăng dầu Việt Nam Petrolimex chiếm khoảng 50% thị phần bán lẻ; các doanh nghiệp thuộc các tập đoàn kinh tế và Tổng công ty nhà nước như PVOil chiếm 22,5% thị phần, các doanh nghiệp khác chỉ chiếm 15%.

Về lĩnh vực truyền thông, các doanh nghiệp nhà nước (đặc biệt là Viettel và VNPT) đã chi phối tất cả các hoạt động trong lĩnh vực này và chiếm hơn 90% thị phần về thuê bao di động và băng rộng di động mặt đất.

Tổng công ty Hàng không Việt Nam hiện đang là doanh nghiệp dẫn đầu trên thị trường hàng không Việt Nam về quy mô và sản lượng vận chuyển hành khách. Tuy nhiên với sự ra đời và phát triển của các hãng hàng không mới trong thời gian gần đây thì đã làm thị phần của hãng suy giảm. Thị phần nội địa của VNA Group (bao gồm cả Pacific Airlines) năm 2019 là 49%. Năm 2020 do ảnh hưởng của dịch bệnh thì thị phần nội địa tăng lên và VNA cũng thể hiện vai trò khi là hãng hàng không quốc gia thực hiện các chuyến bay nhân đạo, đón người dân Việt Nam ở vùng dịch về.

Tạo điều kiện hoạt động bình đẳng cho các doanh nghiệp nhà nước

Doanh nghiệp nhà nước tuy chiếm thị phần lớn trong nền kinh tế nhưng hiệu quả hoạt động chưa thật sự tương xứng với nguồn lực nắm giữ và năng lực cạnh tranh còn nhiều hạn chế.

Một số ngành, lĩnh vực có ảnh hưởng quyết định đến việc tạo động lực, hỗ trợ nâng cao sức cạnh tranh của nền kinh tế và của khu vực doanh nghiệp Việt Nam (như các ngành công nghệ cao, có tính chất lan tỏa hoặc có khả năng dẫn dắt chuyển đổi cơ cấu kinh tế) chưa được quan tâm và tạo điều kiện phát triển.

Theo ông Lê Mạnh Hùng, Cục trưởng Cục Phát triển doanh nghiệp (Bộ Kế hoạch và Đầu tư), các mục tiêu của đề án là củng cố, phát triển một số doanh nghiệp nhà nước đóng vai trò dẫn dắt, mở đường, kết nối được với các khu vực doanh nghiệp tư nhân, làm chủ được công nghệ và hình thành các chuỗi đổi mới sáng tạo… “Mở đường” được hiểu là hướng đến các lĩnh vực, ngành mới phù hợp và đáp ứng yêu cầu phát triển của đất nước. Còn “dẫn dắt” là hướng đến hình thành các chuỗi liên kết, giá trị, đổi mới sáng tạo gắn với sự tham gia của doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế khác. Hướng tới một nền kinh tế tự chủ bề vững.

Nhà nước giao quyền chủ động, tự quyết trong hoạt động sản xuất kinh doanh cho doanh nghiệp. Kiểm tra, giám sát theo hướng đánh giá hiệu quả hoạt động dựa trên tổng thể, không đi theo từng dự án cụ thể. Bên cạnh đó, giao nhiệm vụ cho một số doanh nghiệp để phát triển các hạ tầng nền tảng để có thể ứng dụng kinh tế chia sẻ, đẩy mạnh phát triển công nghệ số.

Bên cạnh đó ban hành các cơ chế, chính sách hỗ trợ, khuyến khích các doanh nghiệp nhà nước phát triển liên kết, hình thành các chuỗi giá trị có sự tham gia của các doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế khác, đặc biệt là các doanh nghiệp nhỏ và vừa trong nước, để nâng cao sức cạnh tranh cho ngành, cho nền kinh tế trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế.

Tiếp tục tiến hành cải cách thủ tục hành chính theo nguyên tắc bảo đảm tính rõ ràng, minh bạch, đơn giản hoá, cập nhật và kịp thời trong các quy định, thực hiện các thủ tục nhằm thúc đẩy phát triển của các doanh nghiệp, tạo điều kiện cho các doanh nghiệp nhà nước hoạt động bình đẳng với doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế khác.